ကၽြႏ္ုပ္တို့ျမန္မာႏိုင္ငံသည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္အမ်ားစုေနထိုင္သည့္ ႏိုင္ငံျဖစ္သည္။ ရဟန္းေတာ္ ဦးေရမွာလည္း သိန္းႏွင့္ခ်ီ၍ ရွိသည္။ ဘုရားေစတီပုထိုး ေက်ာင္းကန္မ်ားမွာလည္း လက္ညိဳးထိုး မလြဲေအာင္ပင္ ျဖစ္ေပသည္။ အျခားေသာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားနည္းတူ ရတနာသံုးပါးကိုၾကည္ညိဳကိုးကြယ္ရာတြင္လည္း ျမန္မာလူမ်ိဳးတို႔ သည္ ကိုင္း႐ိႈင္းလွေပသည္။ လွဴေရးတန္းေရး ကိစၥမ်ားဆိုလွ်င္လည္း တပဲရလို ့တျပားလွဴ ဆိုသည့္ ေဆာင္ပုုဒ္ ထဲကလိုပင္။ ထိုသို႔ေသာႏိုင္ငံတြင္ ရဟန္းႏွင့္ဒကာ တနည္းဆိုေသာ္ သံဃာႏွင့္ျပည္သူတို႔၏ အျပန္အလွန္ ခ်စ္ၾကည္ရင္းႏွီးမႈ အျပန္အလွန္အက်ိဳးစီးပြား ေဆာင္ရြက္ေပးမႈတို႔ရွိရမည္မွာဓမၼတာပင္ျဖစ္ရလိမ့္မည္။
ကၽြန္ေတာ္တို ့ႏိုင္ငံ၏ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာကို စစ္တပ္မွမတရားသိမ္းပိုက္၍ လက္နက္ျဖင့္ဗိုလ္က်စိုးမိုး အုပ္ခ်ဳပ္လာခဲ့သည္မွာ ယခုဆိုလွ်င္ အႏွစ္ေလးဆယ္ပင္ေက်ာ္ခဲ့ၿပီျဖစ္သည္။ အေျခအျမစ္မရွိ၊ မဟုတ္မွန္သည့္ အေၾကာင္းမ်ားကို ကလိန္ေစ့ျငမ္းဆင္ကာ အာဏာတည္ၿမဲေရး တခုတည္းအတြက္ လုပ္ေဆာင္လာခဲ့ျခင္း၏ ရလဒ္ကား ကမၻာ့အဆင္းရဲဆံုး ႏိုင္ငံမ်ားစာရင္း သြတ္သြင္းခံယူလိုက္ရျခင္းပင္ ျဖစ္ေတာ့သည္။ ျပည္သူတို႔ ဘ၀မ်ား ဆင္းရဲတြင္း နက္သထက္နက္လာေနခ်ိန္၀ယ္ စစ္ေခါင္းေဆာင္မ်ားႏွင့္ ယင္းတို႔ႏွင့္ နီးစပ္သည့္ အ၀န္း၀ိုင္းမ်ားမွပုဂၢဳိလ္မ်ားကား တိုင္းျပည္ဘဏၰာမ်ား သယံဇာတမ်ားကို ထုတ္ငင္သံုးစြဲရင္း ထားစရာမရွိ ေအာင္ပင္ က်ိက်ိတက္ခ်မ္းသာေနၾကသည္မွာ လူတိုင္းအသိပင္ျဖစ္သည္။ ျပည္သူျပည္သားတို ့ စီးပြားဥစၥာေခ်ာင္လည္လွ်င္ ရဟန္းသံဃာတို ့ ဆြမ္းကြမ္းဖူလံုရံုမွ်မက မရွိဆင္းရဲသား တို႔ကိုပင္ ျပန္လည္ေပးကမ္းစြန္႔ႀကဲ တတ္ၾကသည္မွာလည္း ၾကည္ညိဳဖြယ္ အစဥ္အလာတရပ္ပင္ ျဖစ္ေပသည္။
သံဃာေတာ္မ်ား ေအးခ်မ္းစြာတရားဓမၼရွာေဖြ က်င့္ၾကံအားထုတ္ႏိုင္သျဖင့္လည္း ဘာသာသနာအတြက္ ႀကီးစြာေသာ အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းမႈမ်ား ရရွိၾကေပသည္။ သို ့ေသာ္ ျပည္သူျပည္သားမ်ား ဆင္းရဲႏြမ္းပါးလာၿပီဆိုပါမူ လႉခ်င္တန္းခ်င္ပါလ်က္က စိတ္ရွိသေလာက္ မလႉႏိုင္မတန္းႏိုင္ ေတာ့သျဖင့္ ဒကာဒကာမတို႔မွာ ႀကီးစြာေသာ စိတ္ဆင္းရဲမႈမ်ိဳးႏွင့္ ႀကံဳရေတာ့သည္။ ရဟန္းသံဃာတို႔လည္း ဆြမ္းကြမ္းပါးရွားႏြမ္းပါးရေတာ့သည္။ ရသမွ်ေလးျဖင့္ ၿခိဳးၿခံေနရေတာ့သည္။ ရဟန္းသံဃာတို႔လည္း ျပည္သူျပည္သားတို ့ဘ၀ကိုၾကည့္ကာ ႏွလံုး စိတ္၀မ္း မခ်မ္းေျမ့ႏိုင္ေတာ့။ သာသနာေတာ္အတြက္ သိပ္မေကာင္းလွ။ ထိုအခါမ်ိဳးတြင္ ျပည္တို႔၏အေရး သည္ သံဃာတို႔၏အေရး။ သာသနာေတာ္၏အေရး ျဖစ္လာေတာ့သည္။ အာဏာလက္၀ယ္ရွိသူတို ့က သံဃာေတာ္တို ့အား ႏိုင္ငံေရးကိစၥမ်ားတြင္ ပါ၀င္ပတ္သက္ျခင္းမရွိေစရန္ မည္ သို ့ပင္ တားျမစ္ကန္ ့သတ္ေစကာမူ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ျပည္သူတို ့၏အေရးအရာကိစၥရပ္မ်ားတြင္ သံဃာေတာ္ တို ့ပါ၀င္ခဲ့ၾကသည္မွာ ယခုတႀကိမ္သည္ ပထမဆံုးအႀကိမ္မဟုတ္ပါေခ်။ သမဏိ ရွည္လ်ားလွသည့္ သမိုင္း ေၾကာင္း ေနာက္ခံမ်ားအထင္အရွားရွိပါသည္။
တတိယအဂၤလိပ္ျမန္မာစစ္ပြဲအၿပီး စလင္းနယ္မွ ဦးဥတၱမ ဆိုသည့္ ရဟန္းလူထြက္ပုဂၢိဳလ္တဦးက ေနာက္လိုက္လူသူ(၃၀၀၀)ခန္ ့ စုေဆာင္းၿပီး နယ္ခ်ဲ႕တို ့အား ေတာ္လွန္ပုန္ကန္ရန္ မႏၱေလးသို ့ ခ်ီတက္ခဲ့သည္။ သို ့ေသာ္ ထိုပုန္ကန္မႈမွာ အေရးနိမ့္ခဲ့ရၿပီး ဗိုလ္ဥတၱမ လည္း ႀကိဳးေပးကြပ္မ်က္ျခင္းခံခဲ့ရသည္။ ရဟန္းေတာ္တို႔တြင္ သူ႔အသက္မသတ္ရဟူသည့္ (ပါဏာတိပါတာ)ကံကို ေစာင့္ထိန္းရသည့္အတြက္ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မည္ဆိုလွ်င္ လူ၀တ္ လဲၿပီးမွသာ ေဆာင္ရြက္ၾကရပါသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ နယ္ခ်ဲ႕သမားတို႔လက္ေအာက္တြင္ရွိစဥ္ ၿဗိတိသွ်တို႔အား ျမန္မာတို႔၏အေလးအျမတ္ျပဳရာ အရပ္မ်ားျဖစ္သည့္ ဘုရားေစတီ၊ ေက်ာင္းကန္မ်ားသို႔ ၀င္ေရာက္သည့္အခါ ဖိနပ္မခၽြတ္ပဲ တက္ေရာက္ျခင္းကို ကန္႔ကြက္ဆန္႔က်င္မႈမ်ား ျဖစ္ခဲ့ၾက၏။ ၁၉၁၉ ခုႏွစ္တြင္ မႏၱေလးၿမိဳ႔ဘုရားေပၚသို ့ ဖိနပ္မခၽြတ္ဘဲ တက္လာၾကသည့္ ၿဗိတိသွ်လူမ်ိဳးအခ်ဳိ႕အား သံဃာေတာ္တို ့က ေမာင္းႏွင္ထုတ္ရန္ ႀကိဳးစားရာမွ ႐ုန္းရင္းဆန္ခတ္မႈတခုျဖစ္ခဲ့၏။
ထို သံဃာစု၏ ေခါင္း ေဆာင္မွာ ေနာင္တြင္ အာဇာနည္ဆရာေတာ္ဦး၀ိစာရအျဖစ္ တိုင္းျပည္ကအသိအမွတ္ျပဳရမည့္ ပုဂိၢဳလ္ ျဖစ္သည္။ ဆရာေတာ္အား ၿဗိတိသွ်တို ့က ဖမ္းဆီးၿပီးေနာက္ လူသတ္ရန္ႀကံစည္သည္ဟုဆိုကာ ေထာင္ဒဏ္ တသက္တကၽြန္းခ်ပစ္လိုက္၏။ ထိုျဖစ္ရပ္ကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ ျမန္မာျပည္တ၀ွမ္း လူထုစည္းေ၀းပြဲႀကီးမ်ား ျဖစ္ခဲ့သည္။ လူထု၏ႏိုင္ငံေရးအျမင္ကို ႏိႈးဆြေပးလိုက္သကဲ့ျဖစ္သြားေစ၏။ ေထာင္သြင္းအက်ဥ္းခ်ခံ လိုက္ရ သည့္ ဆရာေတာ္အား ေထာင္တြင္း၌ သကၤန္း၀တ္ခြင့္မျပဳ၊ ထို႔ေၾကာင့္ ဆရာေတာ္သည္ သကၤန္း၀တ္ခြင့္ ရေရးအတြက္ (၁၁၆) ရက္ၾကာ တဦးတည္းအစာငတ္ခံဆႏၵျပခဲ့ၿပီးေနာက္ ၁၉၂၉ ခုႏွစ္တြင္ အာဇာနည္ပီသစြာ သက္ေတာ္ကို စြန္႔လႊတ္ခဲ့သည္။
လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေနာက္ အာဇာနည္ဆရာေတာ္၏ဂုဏ္ေက်းဇူးကို ေႏွာင္းလူတို႔ သတိရေစရန္ရည္႐ြယ္၍ ေက်ာက္တိုင္ေပၚတြင္ ႐ုပ္တုကိုထြင္းထုကာ ထိုေက်ာက္တိုင္ရွိရာ လမ္းကိုလည္း ဦး၀ိစာရလမ္းဟု ေခၚတြင္ေစခဲ့၏။ အလားတူပင္ ရခိုင္ျပည္နယ္မွ လူအမ်ားၾကည္ညိဳကိုးကြယ္ သည့္ ႏိုင္ငံတကာအေတြ႔အႀကံဳမ်ားစြာရွိသည့္ ဆရာေတာ္ဦးဥတၱမ ကိုယ္ေတာ္မွာလည္းသူ၏ ကိုလိုနီ ဆန္႔က်င္ေရး ရဲရဲေတာက္ မိန္႔ခြန္းမ်ားေၾကာင့္ ေထာင္သြင္းအက်ဥ္းခ်ခံခဲ့ရျပန္သည္။ ဆရာေတာ္က ထိုစဥ္က ျမန္မာႏိုင္ငံဘုရင္ခံ ဆာရက္ဂ်ီနယ္ ကရက္ေဒါက္အား “ဆာရက္ဂ်ီနယ္ ကရက္ေဒါက္ျပန္သြား”ဟု ရဲရဲေတာက္မိန္႔ခြန္းေျပာကာ ဘုရင္ခံအားေမာင္းထုတ္၀ံ့ခဲ့သူ ျဖစ္သည္။ ဗိုလ္ဥတၱမ၊ ဦး၀ိစာရ၊ ဦးဥတၱမစသည့္ ဆရာေတာ္မ်ားကဲ့သို ့ပင္ အျခားေသာ သံဃာေတာ္ေပါင္းမ်ားစြာတို႔ သည္ နယ္ခ်ဲ ့ဆန္႔က်င္ေရး၊ ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရး၊ အမ်ိဳးသားလြတ္ေျမာက္ေရး တိုက္ပြဲအဆက္ဆက္တြင္ ျပည္သူတို ့ဘက္မွ မားမားမတ္မတ္ ရပ္တည္တိုက္ပြဲ၀င္ခဲ့ၾကသည္။ ေျပာရမည္ဆိုလွ်င္ ထိုသံဃာေတာ္တို ့ႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ အေသးစိတ္ေရးစရာ အေၾကာင္းအရာ အခ်က္အလက္ေပါင္းေျမာက္မ်ားစြာ ရွိမည္ျဖစ္ပါသည္။
ထို ့ အတူ ၁၉၈၈ ခုႏွစ္ တပါတီအာဏာရွင္စနစ္ျဖဳတ္ခ်ေရး၊ ဒီမိုကေရစီေရး လူထုလႈပ္ရွားမႈ ႀကီးတြင္လည္း သံဃာေတာ္ေပါင္းမ်ားစြာ ဦးေဆာင္ပါ၀င္ခဲ့ၾကသည္မွာ အထင္အရွားျဖစ္သည္။ ေသြးေျမက်ခံ၍ သက္ေတာ္စြန့္ ခဲ့ရသည့္ သံဃာေတာ္မ်ားမွာလည္းမ်ားလွသည္။ ထိုလႈပ္ရွားထဲတြင္ပါ၀င္ခဲ့သျဖင့္ ယခုတိုင္ ေထာင္သြင္း အက်ဥ္းခ်ခံေနရဆဲ သံဃာေတာ္ဦးေရမွာ မနည္းလွေခ်။ ေလာကဓါတ္ေက်ာင္း (အစိုးရစာသင္ေက်ာင္း)မ်ား မေပၚခင္ကတည္းကပင္ ျမန္မာဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္း မ်ားမွာ ျမန္မာတို ့အတြက္ ေလာကီ ေလာကုတၱရာ စာေပပရိယတၱိ ေလ့လာဆည္းပူးရာေနရာျဖစ္ခဲ့သည္မွာ ေျပာစရာပင္လိုမည္မထင္ပါ၊ စစ္အစိုးရက ဖိႏိွပ္ခ်ဳပ္ခ်ယ္သည့္ အမိန္ ့အမ်ိဳးမ်ိဳးသံုးကာ အခ်ိဳ ့အခ်ိဳ ့ေသာ ႏိုင္ငံ ေရးအဖြဲ႕အစည္းတို ့အား ဥပေဒေဘာင္တြင္းမွ လြင့္စဥ္ထြက္သြားေအာင္ လုပ္ပစ္ခဲ့သည့္အခါ၊ ဥပေဒေဘာင္တြင္း ႏိုင္ငံေရးလုပ္ခြင့္မရၾကရွာသည့္ အဖြဲ ့အစည္းတို ့သည္ မလႊဲမေရွာင္သာ လွ်ဳိ႕၀ွက္ႏိုင္ငံေရး (ေျမေအာက္ လုပ္ငန္း) အသြင္ေျပာင္းလိုက္ၾကရေတာ့သည္။
ထိုေရာအခါ သက္ဆိုင္ရာ သံဃာေတာ္တို ့. ခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းအခ်ဳိ႕့မွာ စစ္အစိုးရဆန္႔က်င္ေရး၊ လူ႔အခြင့္အေရး၊ ဒီမိုကေရစီေရးတို ့ အတြက္ လွ်ဳိ႕၀ွက္ လႈပ္ရွားသူမ်ားအဖို ့ လံုၿခံဳစြာ ယာယီပုန္းခိုရာေနရာမ်ားလည္းျဖစ္ေနျပန္သည္။ ေက်းဇူးႀကီးလွ၏။ ယမန္ႏွစ္ ယခုအခ်ိန္က သံဃာေတာ္မ်ားဦးေဆာင္ကာ ေမတၱာသုတ္ ေမာရသုတ္မ်ားရြတ္ဆိုလ်က္ ၿငိမ္းခ်မ္းစြာ ဆႏၵေဖၚထုတ္ပြဲမ်ားျဖစ္ခဲ့သည္။ လူထုသိန္းႏွင့္ခ်ီကာ ေထာက္ခံပါ၀င္ခဲ့ၾကသည္။ ျမန္မာ့သမိုင္းတြင္ သမိုင္းတြင္မည့္ ထူးျခားခ်က္တရပ္အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ရေပလိမ့္မည္မွာမလြဲေပ။ စစ္အစိုးက အၾကမ္းဖက္ ၿဖိဳခြဲခဲ့ေသာ္လည္း ထိုလႈပ္ရွားမႈကား အကင္းေသသြားမည့္အနာ မဟုတ္။ ျပည္သူတို ့ ရင္ထဲမွ အနာကား သည္းသထက္သည္းသြားေလၿပီ။ တိုင္းတပါးသား ဘာသာျခားတို ့ အုပ္ခ်ဳပ္စဥ္ကပင္ ယခုေလာက္ ၾကမ္းၾကဳတ္ရက္စက္စြာမျပဳမူခဲ့။ ေျဖဆည္ယူႀကံဳးမရဖြယ္ သံဃာႏွင့္သာသနာကို ေစာ္ကားရက္ေလျခင္း။ လူထု၏ဆင္းရဲဒုကၡကို မ်က္ကြယ္ျပဳ လ်စ္လ်ဴ႐ႈမေနႏိုင္အားသည့္ ရဟန္းေတာ္တို ့ ေက်းဇူးကား အတိုင္းအဆ မရွိိႀကီးလွ၏။ ထိုသို ့ေသာ ဘုရားသားေတာ္တို ့ကား ခိုင္မာက်စ္လစ္သည့္ သာသနာ့အလံေတာ္ တစ္ခု တည္းေအာက္တြင္ ညီၫြတ္စြာျဖင့္ေပါင္းရံုးစုစည္းကာ သံဃာ့သမဂၢီအသြင္သ႑န္ေဆာင္သည့္ လူထုႏွင့္အဆက္အစပ္ရွိသည့္ သံဃာ့လႈပ္ရွားမႈမ်ား ျပန္လည္ေပၚေပါက္ရွင္သန္ေစေရးအတြက္ ေရာက္ရာအရပ္ေဒသမ်ားတြင္ စုဖြဲ ့ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ ေနၾကသည္မွာလည္း လူထုအတြက္ အားတက္ဖြယ္ရာပင္ ျဖစ္ေတာ့သည္။
ထိုရဟန္းေတာ္တို ့ကား သမိုင္းကိုေသြးျဖင့္ေရးခဲ့ၾကေလၿပီ။ ထိုရဟန္းအာဇာနည္တို႔၏ သူရဲေကာင္းစိတ္ဓါတ္ ကား ျမန္မာႏိုင္ငံသမိုင္းႏွင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံသာသနာသမိုင္းတြင္ မည္သည့္အခါမွ ေမ့ေပ်ာက္ေဖ်ာက္ဖ်က္ မရမည့္သမိုင္းပင္ျဖစ္ေတာ့သည္။ သာသနာ့ရဟန္းအာဇာနည္ အေပါင္းတို ့အား ဦးညႊတ္ဂုဏ္ျပဳအပ္ပါသည္။
ကၽြန္ေတာ္တို ့ႏိုင္ငံ၏ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာကို စစ္တပ္မွမတရားသိမ္းပိုက္၍ လက္နက္ျဖင့္ဗိုလ္က်စိုးမိုး အုပ္ခ်ဳပ္လာခဲ့သည္မွာ ယခုဆိုလွ်င္ အႏွစ္ေလးဆယ္ပင္ေက်ာ္ခဲ့ၿပီျဖစ္သည္။ အေျခအျမစ္မရွိ၊ မဟုတ္မွန္သည့္ အေၾကာင္းမ်ားကို ကလိန္ေစ့ျငမ္းဆင္ကာ အာဏာတည္ၿမဲေရး တခုတည္းအတြက္ လုပ္ေဆာင္လာခဲ့ျခင္း၏ ရလဒ္ကား ကမၻာ့အဆင္းရဲဆံုး ႏိုင္ငံမ်ားစာရင္း သြတ္သြင္းခံယူလိုက္ရျခင္းပင္ ျဖစ္ေတာ့သည္။ ျပည္သူတို႔ ဘ၀မ်ား ဆင္းရဲတြင္း နက္သထက္နက္လာေနခ်ိန္၀ယ္ စစ္ေခါင္းေဆာင္မ်ားႏွင့္ ယင္းတို႔ႏွင့္ နီးစပ္သည့္ အ၀န္း၀ိုင္းမ်ားမွပုဂၢဳိလ္မ်ားကား တိုင္းျပည္ဘဏၰာမ်ား သယံဇာတမ်ားကို ထုတ္ငင္သံုးစြဲရင္း ထားစရာမရွိ ေအာင္ပင္ က်ိက်ိတက္ခ်မ္းသာေနၾကသည္မွာ လူတိုင္းအသိပင္ျဖစ္သည္။ ျပည္သူျပည္သားတို ့ စီးပြားဥစၥာေခ်ာင္လည္လွ်င္ ရဟန္းသံဃာတို ့ ဆြမ္းကြမ္းဖူလံုရံုမွ်မက မရွိဆင္းရဲသား တို႔ကိုပင္ ျပန္လည္ေပးကမ္းစြန္႔ႀကဲ တတ္ၾကသည္မွာလည္း ၾကည္ညိဳဖြယ္ အစဥ္အလာတရပ္ပင္ ျဖစ္ေပသည္။
သံဃာေတာ္မ်ား ေအးခ်မ္းစြာတရားဓမၼရွာေဖြ က်င့္ၾကံအားထုတ္ႏိုင္သျဖင့္လည္း ဘာသာသနာအတြက္ ႀကီးစြာေသာ အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းမႈမ်ား ရရွိၾကေပသည္။ သို ့ေသာ္ ျပည္သူျပည္သားမ်ား ဆင္းရဲႏြမ္းပါးလာၿပီဆိုပါမူ လႉခ်င္တန္းခ်င္ပါလ်က္က စိတ္ရွိသေလာက္ မလႉႏိုင္မတန္းႏိုင္ ေတာ့သျဖင့္ ဒကာဒကာမတို႔မွာ ႀကီးစြာေသာ စိတ္ဆင္းရဲမႈမ်ိဳးႏွင့္ ႀကံဳရေတာ့သည္။ ရဟန္းသံဃာတို႔လည္း ဆြမ္းကြမ္းပါးရွားႏြမ္းပါးရေတာ့သည္။ ရသမွ်ေလးျဖင့္ ၿခိဳးၿခံေနရေတာ့သည္။ ရဟန္းသံဃာတို႔လည္း ျပည္သူျပည္သားတို ့ဘ၀ကိုၾကည့္ကာ ႏွလံုး စိတ္၀မ္း မခ်မ္းေျမ့ႏိုင္ေတာ့။ သာသနာေတာ္အတြက္ သိပ္မေကာင္းလွ။ ထိုအခါမ်ိဳးတြင္ ျပည္တို႔၏အေရး သည္ သံဃာတို႔၏အေရး။ သာသနာေတာ္၏အေရး ျဖစ္လာေတာ့သည္။ အာဏာလက္၀ယ္ရွိသူတို ့က သံဃာေတာ္တို ့အား ႏိုင္ငံေရးကိစၥမ်ားတြင္ ပါ၀င္ပတ္သက္ျခင္းမရွိေစရန္ မည္ သို ့ပင္ တားျမစ္ကန္ ့သတ္ေစကာမူ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ျပည္သူတို ့၏အေရးအရာကိစၥရပ္မ်ားတြင္ သံဃာေတာ္ တို ့ပါ၀င္ခဲ့ၾကသည္မွာ ယခုတႀကိမ္သည္ ပထမဆံုးအႀကိမ္မဟုတ္ပါေခ်။ သမဏိ ရွည္လ်ားလွသည့္ သမိုင္း ေၾကာင္း ေနာက္ခံမ်ားအထင္အရွားရွိပါသည္။
တတိယအဂၤလိပ္ျမန္မာစစ္ပြဲအၿပီး စလင္းနယ္မွ ဦးဥတၱမ ဆိုသည့္ ရဟန္းလူထြက္ပုဂၢိဳလ္တဦးက ေနာက္လိုက္လူသူ(၃၀၀၀)ခန္ ့ စုေဆာင္းၿပီး နယ္ခ်ဲ႕တို ့အား ေတာ္လွန္ပုန္ကန္ရန္ မႏၱေလးသို ့ ခ်ီတက္ခဲ့သည္။ သို ့ေသာ္ ထိုပုန္ကန္မႈမွာ အေရးနိမ့္ခဲ့ရၿပီး ဗိုလ္ဥတၱမ လည္း ႀကိဳးေပးကြပ္မ်က္ျခင္းခံခဲ့ရသည္။ ရဟန္းေတာ္တို႔တြင္ သူ႔အသက္မသတ္ရဟူသည့္ (ပါဏာတိပါတာ)ကံကို ေစာင့္ထိန္းရသည့္အတြက္ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မည္ဆိုလွ်င္ လူ၀တ္ လဲၿပီးမွသာ ေဆာင္ရြက္ၾကရပါသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ နယ္ခ်ဲ႕သမားတို႔လက္ေအာက္တြင္ရွိစဥ္ ၿဗိတိသွ်တို႔အား ျမန္မာတို႔၏အေလးအျမတ္ျပဳရာ အရပ္မ်ားျဖစ္သည့္ ဘုရားေစတီ၊ ေက်ာင္းကန္မ်ားသို႔ ၀င္ေရာက္သည့္အခါ ဖိနပ္မခၽြတ္ပဲ တက္ေရာက္ျခင္းကို ကန္႔ကြက္ဆန္႔က်င္မႈမ်ား ျဖစ္ခဲ့ၾက၏။ ၁၉၁၉ ခုႏွစ္တြင္ မႏၱေလးၿမိဳ႔ဘုရားေပၚသို ့ ဖိနပ္မခၽြတ္ဘဲ တက္လာၾကသည့္ ၿဗိတိသွ်လူမ်ိဳးအခ်ဳိ႕အား သံဃာေတာ္တို ့က ေမာင္းႏွင္ထုတ္ရန္ ႀကိဳးစားရာမွ ႐ုန္းရင္းဆန္ခတ္မႈတခုျဖစ္ခဲ့၏။
ထို သံဃာစု၏ ေခါင္း ေဆာင္မွာ ေနာင္တြင္ အာဇာနည္ဆရာေတာ္ဦး၀ိစာရအျဖစ္ တိုင္းျပည္ကအသိအမွတ္ျပဳရမည့္ ပုဂိၢဳလ္ ျဖစ္သည္။ ဆရာေတာ္အား ၿဗိတိသွ်တို ့က ဖမ္းဆီးၿပီးေနာက္ လူသတ္ရန္ႀကံစည္သည္ဟုဆိုကာ ေထာင္ဒဏ္ တသက္တကၽြန္းခ်ပစ္လိုက္၏။ ထိုျဖစ္ရပ္ကိုအေၾကာင္းျပဳ၍ ျမန္မာျပည္တ၀ွမ္း လူထုစည္းေ၀းပြဲႀကီးမ်ား ျဖစ္ခဲ့သည္။ လူထု၏ႏိုင္ငံေရးအျမင္ကို ႏိႈးဆြေပးလိုက္သကဲ့ျဖစ္သြားေစ၏။ ေထာင္သြင္းအက်ဥ္းခ်ခံ လိုက္ရ သည့္ ဆရာေတာ္အား ေထာင္တြင္း၌ သကၤန္း၀တ္ခြင့္မျပဳ၊ ထို႔ေၾကာင့္ ဆရာေတာ္သည္ သကၤန္း၀တ္ခြင့္ ရေရးအတြက္ (၁၁၆) ရက္ၾကာ တဦးတည္းအစာငတ္ခံဆႏၵျပခဲ့ၿပီးေနာက္ ၁၉၂၉ ခုႏွစ္တြင္ အာဇာနည္ပီသစြာ သက္ေတာ္ကို စြန္႔လႊတ္ခဲ့သည္။
လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေနာက္ အာဇာနည္ဆရာေတာ္၏ဂုဏ္ေက်းဇူးကို ေႏွာင္းလူတို႔ သတိရေစရန္ရည္႐ြယ္၍ ေက်ာက္တိုင္ေပၚတြင္ ႐ုပ္တုကိုထြင္းထုကာ ထိုေက်ာက္တိုင္ရွိရာ လမ္းကိုလည္း ဦး၀ိစာရလမ္းဟု ေခၚတြင္ေစခဲ့၏။ အလားတူပင္ ရခိုင္ျပည္နယ္မွ လူအမ်ားၾကည္ညိဳကိုးကြယ္ သည့္ ႏိုင္ငံတကာအေတြ႔အႀကံဳမ်ားစြာရွိသည့္ ဆရာေတာ္ဦးဥတၱမ ကိုယ္ေတာ္မွာလည္းသူ၏ ကိုလိုနီ ဆန္႔က်င္ေရး ရဲရဲေတာက္ မိန္႔ခြန္းမ်ားေၾကာင့္ ေထာင္သြင္းအက်ဥ္းခ်ခံခဲ့ရျပန္သည္။ ဆရာေတာ္က ထိုစဥ္က ျမန္မာႏိုင္ငံဘုရင္ခံ ဆာရက္ဂ်ီနယ္ ကရက္ေဒါက္အား “ဆာရက္ဂ်ီနယ္ ကရက္ေဒါက္ျပန္သြား”ဟု ရဲရဲေတာက္မိန္႔ခြန္းေျပာကာ ဘုရင္ခံအားေမာင္းထုတ္၀ံ့ခဲ့သူ ျဖစ္သည္။ ဗိုလ္ဥတၱမ၊ ဦး၀ိစာရ၊ ဦးဥတၱမစသည့္ ဆရာေတာ္မ်ားကဲ့သို ့ပင္ အျခားေသာ သံဃာေတာ္ေပါင္းမ်ားစြာတို႔ သည္ နယ္ခ်ဲ ့ဆန္႔က်င္ေရး၊ ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရး၊ အမ်ိဳးသားလြတ္ေျမာက္ေရး တိုက္ပြဲအဆက္ဆက္တြင္ ျပည္သူတို ့ဘက္မွ မားမားမတ္မတ္ ရပ္တည္တိုက္ပြဲ၀င္ခဲ့ၾကသည္။ ေျပာရမည္ဆိုလွ်င္ ထိုသံဃာေတာ္တို ့ႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ အေသးစိတ္ေရးစရာ အေၾကာင္းအရာ အခ်က္အလက္ေပါင္းေျမာက္မ်ားစြာ ရွိမည္ျဖစ္ပါသည္။
ထို ့ အတူ ၁၉၈၈ ခုႏွစ္ တပါတီအာဏာရွင္စနစ္ျဖဳတ္ခ်ေရး၊ ဒီမိုကေရစီေရး လူထုလႈပ္ရွားမႈ ႀကီးတြင္လည္း သံဃာေတာ္ေပါင္းမ်ားစြာ ဦးေဆာင္ပါ၀င္ခဲ့ၾကသည္မွာ အထင္အရွားျဖစ္သည္။ ေသြးေျမက်ခံ၍ သက္ေတာ္စြန့္ ခဲ့ရသည့္ သံဃာေတာ္မ်ားမွာလည္းမ်ားလွသည္။ ထိုလႈပ္ရွားထဲတြင္ပါ၀င္ခဲ့သျဖင့္ ယခုတိုင္ ေထာင္သြင္း အက်ဥ္းခ်ခံေနရဆဲ သံဃာေတာ္ဦးေရမွာ မနည္းလွေခ်။ ေလာကဓါတ္ေက်ာင္း (အစိုးရစာသင္ေက်ာင္း)မ်ား မေပၚခင္ကတည္းကပင္ ျမန္မာဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္း မ်ားမွာ ျမန္မာတို ့အတြက္ ေလာကီ ေလာကုတၱရာ စာေပပရိယတၱိ ေလ့လာဆည္းပူးရာေနရာျဖစ္ခဲ့သည္မွာ ေျပာစရာပင္လိုမည္မထင္ပါ၊ စစ္အစိုးရက ဖိႏိွပ္ခ်ဳပ္ခ်ယ္သည့္ အမိန္ ့အမ်ိဳးမ်ိဳးသံုးကာ အခ်ိဳ ့အခ်ိဳ ့ေသာ ႏိုင္ငံ ေရးအဖြဲ႕အစည္းတို ့အား ဥပေဒေဘာင္တြင္းမွ လြင့္စဥ္ထြက္သြားေအာင္ လုပ္ပစ္ခဲ့သည့္အခါ၊ ဥပေဒေဘာင္တြင္း ႏိုင္ငံေရးလုပ္ခြင့္မရၾကရွာသည့္ အဖြဲ ့အစည္းတို ့သည္ မလႊဲမေရွာင္သာ လွ်ဳိ႕၀ွက္ႏိုင္ငံေရး (ေျမေအာက္ လုပ္ငန္း) အသြင္ေျပာင္းလိုက္ၾကရေတာ့သည္။
ထိုေရာအခါ သက္ဆိုင္ရာ သံဃာေတာ္တို ့. ခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းအခ်ဳိ႕့မွာ စစ္အစိုးရဆန္႔က်င္ေရး၊ လူ႔အခြင့္အေရး၊ ဒီမိုကေရစီေရးတို ့ အတြက္ လွ်ဳိ႕၀ွက္ လႈပ္ရွားသူမ်ားအဖို ့ လံုၿခံဳစြာ ယာယီပုန္းခိုရာေနရာမ်ားလည္းျဖစ္ေနျပန္သည္။ ေက်းဇူးႀကီးလွ၏။ ယမန္ႏွစ္ ယခုအခ်ိန္က သံဃာေတာ္မ်ားဦးေဆာင္ကာ ေမတၱာသုတ္ ေမာရသုတ္မ်ားရြတ္ဆိုလ်က္ ၿငိမ္းခ်မ္းစြာ ဆႏၵေဖၚထုတ္ပြဲမ်ားျဖစ္ခဲ့သည္။ လူထုသိန္းႏွင့္ခ်ီကာ ေထာက္ခံပါ၀င္ခဲ့ၾကသည္။ ျမန္မာ့သမိုင္းတြင္ သမိုင္းတြင္မည့္ ထူးျခားခ်က္တရပ္အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ရေပလိမ့္မည္မွာမလြဲေပ။ စစ္အစိုးက အၾကမ္းဖက္ ၿဖိဳခြဲခဲ့ေသာ္လည္း ထိုလႈပ္ရွားမႈကား အကင္းေသသြားမည့္အနာ မဟုတ္။ ျပည္သူတို ့ ရင္ထဲမွ အနာကား သည္းသထက္သည္းသြားေလၿပီ။ တိုင္းတပါးသား ဘာသာျခားတို ့ အုပ္ခ်ဳပ္စဥ္ကပင္ ယခုေလာက္ ၾကမ္းၾကဳတ္ရက္စက္စြာမျပဳမူခဲ့။ ေျဖဆည္ယူႀကံဳးမရဖြယ္ သံဃာႏွင့္သာသနာကို ေစာ္ကားရက္ေလျခင္း။ လူထု၏ဆင္းရဲဒုကၡကို မ်က္ကြယ္ျပဳ လ်စ္လ်ဴ႐ႈမေနႏိုင္အားသည့္ ရဟန္းေတာ္တို ့ ေက်းဇူးကား အတိုင္းအဆ မရွိိႀကီးလွ၏။ ထိုသို ့ေသာ ဘုရားသားေတာ္တို ့ကား ခိုင္မာက်စ္လစ္သည့္ သာသနာ့အလံေတာ္ တစ္ခု တည္းေအာက္တြင္ ညီၫြတ္စြာျဖင့္ေပါင္းရံုးစုစည္းကာ သံဃာ့သမဂၢီအသြင္သ႑န္ေဆာင္သည့္ လူထုႏွင့္အဆက္အစပ္ရွိသည့္ သံဃာ့လႈပ္ရွားမႈမ်ား ျပန္လည္ေပၚေပါက္ရွင္သန္ေစေရးအတြက္ ေရာက္ရာအရပ္ေဒသမ်ားတြင္ စုဖြဲ ့ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ ေနၾကသည္မွာလည္း လူထုအတြက္ အားတက္ဖြယ္ရာပင္ ျဖစ္ေတာ့သည္။
ထိုရဟန္းေတာ္တို ့ကား သမိုင္းကိုေသြးျဖင့္ေရးခဲ့ၾကေလၿပီ။ ထိုရဟန္းအာဇာနည္တို႔၏ သူရဲေကာင္းစိတ္ဓါတ္ ကား ျမန္မာႏိုင္ငံသမိုင္းႏွင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံသာသနာသမိုင္းတြင္ မည္သည့္အခါမွ ေမ့ေပ်ာက္ေဖ်ာက္ဖ်က္ မရမည့္သမိုင္းပင္ျဖစ္ေတာ့သည္။ သာသနာ့ရဟန္းအာဇာနည္ အေပါင္းတို ့အား ဦးညႊတ္ဂုဏ္ျပဳအပ္ပါသည္။
သံဃံသရဏံဂစၧာမိပါဘုရား၊
မ်ဳိးျမင့္ခ်ဳိ
